Tras siglos de guerras descarnadas, los siete poderes que dividen la tierra se han diezmado unos a otros hasta alcanzar una difâicil tregua. Muy pocos reclamos legâitimos existen ya por el Trono de Hierro, y la guerra que ha convertido al mundo en poco mâas un desierto al fin ha terminado. O eso parece. No pasa mucho tiempo antes de que los sobrevivioentes, los proscritos, los renegados y los carroäneros de los Siete Reinos se reâunan. Ahora, como cuervos humanos que (...) acechan un banquete de cenizas, nuevas intrigas y peligrosas alianzas se forman, a la vez que rostros sorprendentes--algunos familiares, otros desconocidos--emergen de un siniestro crepâusculo de caos y luchas pasadas para sumir los desafâios de los terribles tiempos que se avecinan. Nobles y plebeyos, soldados y hechiceros, asesinos y sabios se unen para hacer valer su vida y sus fortunas. Porque en un festâin de cuervos, muchos son los invitados... pero sâolo unos pocos logran sobrevivir. -- Cover, p. [4]. (shrink)

En este artículo se revisa el lugar que ocupa Eckhart en L’essence de la manifestation, a fin de establecer correspondencias y afini­dades entre el místico renano y la peculiar concepción que de la fenomenología sostiene Michel Henry. Se trata de analizar la es­trecha cercanía entre el alma humana y Dios postulada por Meister Eckhart y su vinculación con la conocida noción de Vida presente en el autor francés. Henry es proclive a fundar una filosofía primera asociada a la pura autoafección, (...) describiendo la Vida sea como pura inmanencia, sea como una ipseidad algo problemática. En general, el trabajo teórico de los representantes del “giro teológico de la fenomenología francesa” (Janicaud) cuestiona al sujeto clásico de la Modernidad, sin por eso traer a colación la causa de un Dios Revelado ni el que resulta de una teología natural. Este trabajo, en suma, no es el esfuerzo de pensar a un Dios confesional ni tiene un propósito evangélico. Lejos de ello, se trata de precisar el nexo entre Henry y Eckhart, puesto en escena por aquél, y si tal nexo es coherente con lo que Henry piensa acerca de un modo de manifestación que ya no implica distancia fenomenológica alguna: la manifestación del pathos de la Vida. (shrink)

Hegel’in Jena döneminde zamanın diyalektiği sorununu yalnızca Tinin Fenomenolojisi’nin “Duyusal Kesinlik” bölümünde ele aldığına yönelik genel anlayış, geçtiğimiz yüzyılda orta Jena dönemi derslerine ait el yazmalarının yayımlanmasıyla yeni bir boyut kazanmıştır. 1804-1805 ile 1805-1806 yıllarına ait olan “Jena Sistem taslakları”nda Hegel’in doğanın zamanın üç boyutuna dair kapsamlı bir diyalektik geliştirdiği görülür. Bu çalışmada Christophe Bouton, söz konusu iki sistem taslağında doğanın soyut zamanına ait momentlerin ürettiği sonlu diyalektiğin Hegelci mantıksal ikili sonsuzluk teorisiyle nasıl aşıldığını inceler. Bouton’a göre orta Jena dönemi (...) taslakları sadece Hegel’in düşünsel gelişim sürecine ışık tutmaz, aynı zamanda Hegel’in Berlin döneminde açıkça ortaya koyacağı doğanın zamanı ile Tinin zamanı olarak tarih arasındaki ilişkiyi de temellendirir. Bu bağlamda Heidegger, Koyré ve Bloch gibi yorumcuların aksine Bouton, Hegelci zaman diyalektiğinin kökeninde geçmişin ya da geleceğin önceliği tezini reddeder. Bouton’a göre Hegel felsefesinde zamanın anlamı, zamanın diğer iki boyutundan yalıtılmış olan geçmişte değil, üç zamansal boyutu kendinde içeren somut şimdidedir. Bouton, zaman ve zamana tabi olan hadiselerin yarattığı açmazın yanı sıra, ezeli ve ebedilik ile somut şimdi arasındaki ilişkiyi Jena dönemi ile Berlin dönemine ait dersler ışığında inceler. (shrink)

An academic anthology on Jewish studies and education in memory of dr. Avraham Zalkin.

Oholekha Yaʻaḳov -- Et amalenu -- Melekhet H.

Bişr el-Merîsî taraftarları ile Osman ed-Dârimî arasında burada tartışma konusu yapılan hadisler haberî sıfatları konu alan ve müşkil nitelikte olan rivayetlerden oluşmaktadır. Bu rivayetleri genelde Bişr el-Merîsî ve taraftarlarının tecsîm ve teşbîh içerdiği iddiasıyla münker kabul ettikleri görülmektedir. Ehl-i re’y özellikleri taşımakla birlikte ilahî sıfatlar konusunda Mu’tezilî bir anlayışa sahip olduklarından tenzih anlayışları gereği sıfatları reddetmektedirler. Yaratılmışlara ait niteliklerin yaratıcıya nisbet edilmesini tenzîh anlayışlarına aykırı gördüklerinden bu tür müşkil rivayetleri ya kendi anlayışları doğrultusunda te’vîl ya da reddettikleri gözlenmektedir. Sert bir (...) ehl-i hadîs âlimi olan Osman ed-Dârimî ise, ayet ve hadislerde bildirilen ilahî sıfatlara iman edilmesi gerektiğini kabul etmektedir. Bu anlayışı sebebiyle bu rivayetlerde bildirilen haberî sıfatlara da te’vîl etmeksizin lafzî anlamıyla yaklaşmakta; kendi görüşü doğrultusunda Bişr el-Merîsî ve taraftarlarının yaptığı te’vîlleri reddetmekte, bu te’vîllerin ta’tîle yol açacağını ileri sürmektedir. Bu rivayetlerin lafzî (literal) anlamları doğrultusunda anlaşılması gerektiğini savunmaktadır. Bu hadisler üzerinde yapılan tartışmalar, temel hadis eserlerinin yazıldığı dönemde Ehl-i re’y ve Ehl-i hadîs ekollerine mensup âlimlerin hadislere yaklaşımlarını göstermesi bakımından önem arzetmektedir. Burada vermiş olduğumuz hadisler üzerindeki tartışmalar bu iki ekolün uluhiyet anlayışını, haberî sıfatlara yaklaşımlarını ortaya koyduğu gibi bunların genel anlamda hadis perspektifi hakkında bizlere bilgi vermektedir.ÖzetBu araştırma, temel hadis kitaplarının yazıldığı dönemde, yani III./IX asırda, haberî sıfatlar ihtiva eden bazı hadisler üzerinde yapılan tartışmaları ele almaktadır. Tartışma Osman ed-Dârimî (ö. 280/894) ile Bişr el-Merîsî’nin (ö. 218/833) taraftarları arasında geçmektedir. Hadisler üzerinde Ehl-i hadîs ile Ehl-i re’y mensubu âlimler arasında gerçekleşen bu tartışmalar bir yönüyle hadislerin anlaşılması ve yorumlanmasını ilgilendirmektedir. Tartışmanın, burada ele alınan hadislerin nasıl anlaşılması gerektiği; lafızların kelime anlamı mı (literal) yoksa bu lafızların ötesindeki muhtemel mecazî anlamları dikkate alınarak mı anlaşılması gerektiği noktasında odaklandığı söylenebilir. İnceleme konusu yapılan hadisleri tartışan tarafları kısaca tanıtmak yerinde olacaktır. Sözünü ettiğimiz rivayetlerle ilgili tartışmalar Bişr el-Merîsî taraftarları ile Osman ed-Dârimî arasında geçmektedir. Ehl-i hadîs’in önemli simalarından biri olan Osman ed-Dârimî, hadislerle ilgili bu tartışmaları içeren ayrı bir eser yazmıştır. Bu eser, Allah’ın sıfatları ve bazı hadis meseleleri konusunda Bişr el-Merîsî ve onun iki talebesinin görüşlerine reddiye olarak yazılmıştır. Bişr el-Merîsî, Ebû Yusuf’tan (ö. 182/798) fıkıh tahsil etmiş, önemli bir kelâmcı olarak tanınmıştır. O, kelâmla ilgili konularda aralarında İmâm Şâfiî’nin (ö. 204/820) de bulunduğu pek çok âlimle ilmî tartışmalar yapmış bir ehl-i re’y âlimdir. Halife Me’mûn’un (ö. 218/833) danışma meclisinde bulunmuş, Kur’ân’ın yaratılmışlığı (Halku’l-Kur’ân) görüşünün benimsenmesinde önemli payı olmuştur. Osman ed-Dârimî ise, Yahyâ b. Ma’în (ö. 233/848), Ali b. Medînî (ö. 234/848-49), İshâk b. Râhûye (ö. 238/853) ve Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) gibi döneminin otoritelerinden hadis öğrenmiş bir ehl-i hadîs âlimidir. Hadis tahsili için önemli bütün şehirleri dolaşarak hadis öğrenmiş ve rivayette bulunmuştur.Haberi sıfatları ispat ve bunlarla ilgili rivayetlerin teviline karşı çıkan anlayış ile, bu rivayetlerin tenzih anlayışına uygun biçimde tevilini savunan kesimler ilk dönemden itibaren eserler telif etmişlerdir. Osman ed-Dârimî’ye göre, ehl-i hadîs’in eleştiri edebiyatının ortaya çıkmasında, Mu’tezile’nin ilahî sıfatları reddetmesi etkili olmuş ve pek çok müellif bu yönde eserler yazmışlardır. Ebû Hüreyre’den nakledilen bir rivayetle ilgili olarak muârız, bu rivayetin Allah için bildiğimiz göz ve kulak organlarından oluştuğu izlenimi verildiğini söyler. Osman ed-Dârimî, bu hadisin göz ve kulak organlarını değil görme ve işitmeyi ispat ettiğini söyler. Hiçbir konuda Allah’ın benzerinin bulunmadığını belirtir. Dolayısıyla Allah’ın organlardan oluştuğu iddiasını ehl-i hadîs’e nisbet etmek iftiradır. Ebû Dâvûd, bu hadis ile Allah için görme ve işitme sıfatlarının ispat edildiğini ve Cehmiyye’nin ilahî sıfatları inkar görüşüne reddiye olduğunu belirtir. Ebû Hüreyre’in Hz. Peygamber’e nispet ederek naklettiği: "İman Yemenlidir, hikmet Yemenlidir! Ben Rabbi’nizin nefesini Yemen tarafından hissediyorum!" rivayetini de muârız münker kabul etmiştir. Çünkü Bişr el-Merîsî ve ashâbına göre nefes ancak karın boşluğu olanlardan çıkar, Allah ise bundan münezzehtir. Osman ed-Dârimî’ye göre, muârız yanlış anlamıştır. Burada kastedilen, Yemen tarafından esen ve insanı rahatlatan rüzgardır. Bu rivayet bağlamında bakıldığında, Bişr el-Merîsî taraftarlarının rivayeti literal değerlendirdiğini, Osman ed-Dârimî’nin ise rivayeti yorumladığını görmekteyiz. İbnü’s-Selcî, "Siz, Allah’a ondan çıkandan (Kur’ân’dan) daha faziletli bir şeyle yaklaşamazsınız!" rivayeti hakkında, Müşebbihe’nin bunu, karın boşluğu olan, kendisinden kelâm çıkan şeklinde anladıklarını belirtir. Allah boşluğu olmayan anlamında "samed" olduğundan bu anlayış geçersizdir. Bu hadisle, Kur’ân’ın Allah’tan değil O’nun katından çıkması kastedilmiştir. Osman ed-Dârimî’ye göre, İbnü’s-Selcî’nin asıl maksadı Allah’ın kelâm sıfatını inkâr etmektir. Kur’ân’ın O’ndan çıktığında bir şüphe yoktur, bunu sadece kelâm sıfatını kabul etmeyenler inkâr etmektedir. İbn Abbâs’a atfedilen; "Rükn (Hacerülesved) yeryüzünde Allah’ın sağ elidir, halk ile onunla musafaha eder" rivayetinde geçen "yemînullah" (Allah’ın sağ eli) sözünün anlamı, İbnü’s-Selcî’ye göre bildiğimiz sağ el değil, Allah’ın nimeti ve ikrâmıdır. Hacerülesved ile elin kastedilmediğini kabul eden Osman ed-Dârimî’ye göre, İbnü’s-Selcî’nin maksadı, geçersiz te’villerle Allah hakkında ayet ve hadislerde belirtilen iki eli inkar etmektir. İbn Abbâs’ın Hz. Peygamber’den naklettiği başka bir rivayeti İbnü’s-Selcî’nin eserine alıp nakletmesini eleştiren Osman ed-Dârimî, bu tür zayıf rivayetlerin yayılmaması gerektiğini söyler. Buna ilave olarak İbnü’s-Selcî’nin yaptığı yorumun da çirkin olduğunu belirtir ve eleştirir. Çünkü sözü edilen rivayette Allah, yeşil bir takım elbise giymiş kıvırcık saçlı bir genç olarak tasvir edilmektedir. Böyle bir rivayet Hz. Peygamber’den gelen sahih rivayetlerle çeliştiği için de güvenilmez bir rivayettir. Rivayetle ilgili bu değerlendirmeyi yapan Osman ed-Dârimî, rivayet hakkında muârızın yaptığı yorumları da reddeder. Muârıza göre, "Rabbimin yanına girdim" sözü, "Adn cennetinde Rabbimin huzuruna girdim" demektir. Osman ed-Dârimî’ye göre bu gibi müşkil (problemli) hadisler re’y ile tefsir edilmemeli, rivayet edilip bırakılmalıdır. Hz. Peygamber’e dayandırılan ve Allah’ın kendisine geldiğinden bahisle cevabını bilemediği bazı sorulan sorduğundan, sonra Rabbinin elini sırtına koymasıyla parmaklarının serinliğini hissettiğinden ve her şeyi öğrendiğinden bahseden rivayetle ilgili olarak muarız şu değerlendirmede bulunur: Allah Resûlü’ne gelen Rabbi değil güzel suretli bir melekti, o melek Allah tarafından yönledrilmekteydi ve elini koyan da o melekti. Osman ed-Dârimî, muârızın bu yorumunu reddeder. Bu yorum aynı zamanda diğer sahih hadislere de aykırıdır. Osman ed-Dârimî, sözkonusu rivayet hakkında muârızın yorumunu reddettikten sonra zikrettiği sahih rivayetlere dayanarak buna güvenilemiyeceğini ifade etmiştir. İlahî sıfatlar hakkında konuşmak en zor konular arasında görüldüğünden, selef âlimleri bu konuda susmayı tercih etmişlerdir. Ancak sonraki nesiller bu konuda farklı yollar tutmuşlardır. İlahi sıfatları anlama konusundaki temel yaklaşımları tefvîz, teşbîh ve te’vîl şeklinde üç ana başlıkta toplamak mümkündür. Tefvîz, selef alimlerinin benimsediği yol olup, Allah’ın zâtı ve sıfatlarının mahiyetine ilişkin bilgiyi ilâhî ilme havale etmek demektir. Teşbîh, Allah’ı yaratılmışlara veya yaratılmışları Allah’a benzetmek anlamına gelir. Te’vil, Allah’ın yaratılmışlara benzediği izlenimini veren ayet ve hadisleri dil bilimi ve aklî bilgilerle yorumlamaktır. Sıfatları inkar edenlere Muattıla denilmiş, sıfatları ispat edenler Sıfâtiyye diye anılmıştır. Ehl-i re’y’e göre Allah’a atfedilen ve sözlük anlamı bakımından teşbîh ve tecsîm izlenimi veren sıfatları uygun biçimde te’vil etmek gerekir. İlâhî sıfatlarda Mu’tezile tenzihi öne çıkarmış, Eş’ariyye ve Mâtürîdiyye ise tenzihe uygun te’vili benimsemiştir. Müşebbihe, Vehhâbî-Selefî anlayış da ilahî sıfatlardaki lafızları zahiri anlamlarıyla almışlardır. Hadis ilminde en önemli temel eserlerin telif edildiği II./VIII. ve III./IX. asırda yaşamış olan âlimler arasında cereyan eden inceleme konusu yaptığımız tartışma, ilk döneme ait olması bakımından önemlidir. Bunun yanında tartışma, âyet ve hadislerden oluşan naslara yaklaşımda, iki temel yaklaşımı göstermesi bakımından da önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Bu iki temel yaklaşımdan biri ehl-i re’y ekolünü, diğeri ise Ehl-i hadîs anlayışını temsil etmektedir. Osman ed-Dârimî genel olarak rivayetin lafzına bağlı kalmayı savunmakta, Bişr el-Merîsî ve ashâbı ise münker olduğu gerekçesiyle rivayeti eleştirmekte ya da te’vil etmektedir. Nadir de olsa Osman ed-Dârimî’nin rivayeti ret ya da te’vil ettiği, Bişr el-Merîsî ve ashâbının ise rivayeti savunduğu yerler de görülebilmektedir. Müteşâbih (problemli) rivayetler hakkında Bişr el-Merîsî’nin yaptığı te’viller sonraki âlimler üzerinde etkili olmuştur. Onun te’villeri, Cübbâî (ö. 303/916), Kādî Abdülcebbâr (ö. 415/1025), Ebü’l-Hüseyin el-Basrî (ö. 436/1044) gibi Mu’tezilî âlimlerin yanı sıra, İbn Fûrek, Gazâlî (ö.505/1111), İbn Akîl (ö. 513/1119), Fahreddîn er-Râzî (ö. 606/1210) gibi sünnî âlimler tarafından da iktibâs edilmiştir. Rivayete dayalı olan hadis ilminde hakikatin ortaya konulabilmesi, "rivayet" ve "re’y" seçeneklerinden birini tercih etmekle değil; bunların her ikisini de yerinde ve dengeli olarak kullanılmasına bağlı olduğunu hatırda tutmak gerekir. Hakikatin ortaya çıkarılmasında rivayet re’ye, re’y de rivayete muhtaçtır. Rivayet ve re’y birbirinin rakibi değil tamamlayıcı unsurları olarak görmek gerekir. (shrink)

Bu makale, Mahmûd el-Çağmînî’ye (etkin olduğu dönem 600/1200 civarı) atfedilen, gök cisimlerinin hacim- lerini ele alan ve kendisinin Batlamyusçu teorik astronomiye giriş niteliğindeki el-Mulahhas’ına bir ek olmasını amaçlamış olabileceği kısa risalesini incelemekte ve Arapça tahkikli metniyle tercümesini sunmaktadır. Risale, me- safeler bahsine değinmeksizin gökcisimlerinin büyüklüklerine odaklanmaktadır. Eser, Güneş’in üstünde ve altında yer alan gök cisimleri, Dünya’ya kıyasla bu cisimlerin yaklaşık hacimleri, bu cisimlerin hacimlerine göre azalan sı- rayla büyüklükleri ve her birinin kübik fersah (cubic fersah) –bu, Dünya’nın hacmi ve her (...) cisim için belirtilen göreli hacim için türetilmiş fersah değerine dayalı matematiksel bir hesap birimidir– cinsinden ölçülen cisim büyüklükleri gibi muhtelif bilgileri içerir. Bu çalışma için başvurulan nüshalarda herhangi bir kaynak belirtilmemektedir. Fakat Çağmînî’nin -on üçüncü yüzyılda hem Almagest hem de Gezegen Hipotezleri’inin ulaşılabilir olmasına rağmen- tadil edilmiş Batlamyusçu değerleri tercih ettiği aşikardır. Çağmînî’nin aracı kaynaklardaki verileri orijinal Batlamyus değerleri olarak kabul edip etmediği ise belirsizdir. Tahkik için kullanılan dört nüshadan üçü, ölçümle ilgili olan ve Sinan Paşa’nın Kadızâde’nin el-Mulahhas şerhine yazdığı haşiyeden iktibas edilmiş kısa bir ek bölümü içermektedir. (shrink)

Bu çalışmanın amacı İbn Kesîr’in (öl. 774/1373) el-Bidâye ve’n-nihâye isimli tarih çalışmasının siyer bölümünde Sahîhayn hadislerini muhteva açısından tenkidinin araştırılması ve tahlilidir. Çalışmamızın konusu ise İbn Kesîr’in mezkûr eserinde yirmi Sahihayn hadisini Kur’ân-ı Kerîm (3 hadis), akıl (1 hadis), icmâ (1 hadis), sahih hadisler (7 hadis) ve sağlam târihî bilgilere (8 hadis) uygunluk/aykırılık kıstaslarını kullanarak tenkidi ve on dört hadiste izah getiremediği yanlışların birer hata olduğunu kaydetmesidir. İbn Kesîr’in incelenen hadislerin muhteva tenkidine müsait bir hâle gelmesine yol açan râvi tasarruflarına (...) dair verdiği bilgiler ayrıca kıymetlidir. Bu çalışmanın kapsamını oluşturan hadislerden yedi tanesi hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim, altı tanesi sadece Sahîh-i Buhârî, yedi tanesi de sadece Sahîh-i Müslim’de yer almaktadır. Hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim’de yer alan hadisler Hayber’de müt‘a nikahının yasaklanışı, Rasulullah’ın (s.a.v.) umre ve hacca niyeti, Hz. Peygamber’in gümüş yüzüğü atması, kıblenin değişimi haberinin Kubâ’ya ertesi sabah ulaşması, namazda konuşma yasağının zamanı, ye’cûc ve me’cûc’un seddinin delinmesi ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) miras bırakmaması konulu hadislerdir. Sadece Sahîh-i Buhârî’de geçen hadisler isranın vahiy gelmesinden önce vukuu, Hamrâülesed seferine katılanların sayısı, Sa‘d b. Ebî Vakkas’ın İslam’a girişi, Hz. Ali’nin Hz. Ebû Bekir’e biatı, Recî‘ vak‘asıyla ilgili bazı bilgiler ve mirac hadisinde Beyt-i Makdis’e yolculuğun zikredilmemesi konulu hadislerdir. Son olarak, sadece Sahîh-i Müslim’de yer alan hadisler ise Huneyn savaşında müslümanların sayısı ve Taif kuşatmasının müddeti, yeryüzünün yedi günde yaratılışı, Amr b. Abese’nin İslam’a girişi, Bedir için Sa‘d b. Ubâde ile istişâre, sahâbînin sıcak kumlardan şikâyeti, Ümmü Habîbe ile evlilik ve kurban bayramında öğle namazının yeri konulu hadislerdir. Araştırmamızın yöntemi kaynak taraması ve sonuçların diğer şarihlerinkiyle mukayeseli tahlilidir. Araştırmamızın sonucunda eleştirilen hadislerin büyük bir kısmında İbn Kesîr’in değerlendirmelerinin İbn Hacer ve Nevevî gibi muhaddislerinkinden farklı olduğu görülmüştür. Çalışmamızın önemi İbn Kesîr’in tenkitlerinin muhaddislerin senedin sıhhatinin metnin sıhhatini temin etmeyeceğine dair tespitlerinin uygulamadaki somut delillerini oluşturmasıdır. Kısaca İbn Kesîr’in, eserine güçlü tenkit zihniyetini, özgün görüşlerini ve geniş ilmî birikimini başarıyla yansıttığı görülmektedir. (shrink)

Doğuş evresini Muhammed Huseyn Heykel’in kırsal yaşam temalı Zeyneb adındaki romanıyla tamamlayan Arap romanı, tarih temalı Necib Mahfûz’un romanlarıyla önemli bir merhale katetmiştir. Birçok farklı temayla kaleme alındığı görülen Arap romanının önemli bir temayı eksik bıraktığı görülmüştür. Eksik bırakılan söz konusu tema ise çöl izleği olmuştur. Bu eksiği çok iyi fark eden İbrahim el-Kûnî ise kollarını sıvayıp bu manada onlarca roman kaleme almıştır. Çöl temalı birçok romanında çölün zannedildiği gibi ıssız, çorak ve izole edilmiş verimsiz bir coğrafya olmadığını aksine çölün (...) temiz havasıyla, vefalı insanıyla ve sakin ortamıyla müthiş bir coğrafya olduğunu anlatmıştır. Okurları çöl temalı romanlarla tanıştıran Kûnî, söz konusu romanlarında insanın çöl ve doğa ile ilişkisinde hayatın anlamına ve varlığın özüne inmeye çalışmıştır. Çöl temalı yazdığı onlarca romanı sebebiyle çöl romancısı olarak isimlendirilen Kûnî, on iki yaşında Arapçayı öğrenmesine rağmen Arapça yazdığı romanlarında müthiş mitolojik ve felsefi bir dil kullanmıştır. Söz konusu dili hikâye, edebiyat araştırmaları, eleştiri, dil, tarih ve siyaset ile ilgili eserlerinde de kullanan Kûnî, bu anlamda önemli bir kültürel mirası geride bırakmıştır. (shrink)

Eğitim, insanla birlikte var olan bir olgudur. Eğitimin ilmî bir disiplin hâlini alması ise yenidir. Yakın döneme kadar eğitim, din eğitimi, ahlâk ve değer eğitimi şeklinde birbirinden ayrı alanlar da söz konusu değildir. Dolayısıyla bunların ilmî birer disiplin olarak birbirlerinden ayrılmaları da yeni bir hadisedir. Zira tarihsel süreçte eğitim, dinî ve ahlâkî bir karakteri haiz olup bunların her biri diğerinden bağımsız alanlar olarak telakki edilmemiştir. Burada din, eğitime anlamlı gaye ve hedefler sağlarken ahlâk, hem dinin hem de eğitimin önemli amaçlarından (...) birini teşkil etmektedir. Ayrıca tam anlamıyla tahakkuk etmesi, olumlu ve dengeli bir kişilik oluşturması adına eğitimin dinî ve ahlâkî karakteri de önem arz etmektedir. Bu nedenle günümüzde eğitim, din eğitimi, değer ve ahlâk eğitimi şeklindeki adlandırmaların tarihsel süreçte hangi kavramlara karşılandığının ya da hangi kavramlarla ilişkili olduğunun ortaya konması büyük bir önemi haizdir. Ehl-i Sünnet kelâmının ve tasavvufun kurucu isimleri arasında yer alan Hâris el-Muhâsibî (öl. 243/857), insanın dinamik yapısını oluşturan, onun olumlu-olumsuz eylemlerinin kaynağı konumundaki kalp, akıl ve nefsin belli bir ölçü ve denge içerisinde eğitilmesi gerektiği üzerinde duran, bu yönde çok sayıda kavrama yer veren erken dönem âlimlerinden birisidir. Muhâsibî’nin insanın içten dışa değişimi ve dönüşümü, onun eğitimi ve öğretimiyle ilgili farklı kavramlara değindiği görülmektedir. Bu yönüyle çalışmamız, Muhâsibî’nin -günümüzdeki anlamıyla- eğitim, din ve ahlâk eğitimiyle ilgili yer verdiği kavramları konu edinmekte, bunları hangi anlamlarda kullanıldığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu şekilde eğitime dair kavramların gelenekten tevarüs edilen birikimle ve klasik metinler bağlamında ele alınması, eğitimin günümüzdeki muhtevasını, yaşadığı değişimleri, daralmaları vs. anlamayı daha da kolaylaştıracaktır. Hem kavramların hem de bunların sahip olduğu muhtevanın tespit edilmesi bağlamında öncelikle Muhâsibî’nin eserlerinden istifade edilmiştir. Buna göre araştırma yazılı dokümanların incelenmesi yöntemiyle ele alınmıştır. Muhâsibî’nin başta edeb olmak üzere eğitime dair ele aldığı kavramlar -dönemin genel anlayışına uygun olarak- dinî ve ahlâkî bir tema taşımaktadır. Ta‘lîm/te‘allum, ders/tedrîs, edeb/te’dîb, tasfiye, tathîr, ıslâh ve mücâhede (mücâdele ve mükâbede) Muhâsibî’nin yer verdiği başlıca kavramlardır. Terbiye, tehzîb, tezkiye ve riyâzet gibi kavramlara ise ya hiç değinmediği ya da çok az değindiği görülmektedir. Muhâsibî, bunlardan edeble -bilhassa tasavvuf çevresinde ele alındığı şekliyle- dinî/ahlâkî bir içerikle ve daha çok nefsin terbiye edilmesi yönüyle ilgilenmiştir. Bunun yanında diğer kavramların da benzer bir içerikle ele alındığı gözlenmektedir. (shrink)

1. Elul. Rosh ha-Shanah -- 2. ʻAśeret yeme teshuvah, Yom Kipur, Sukot, Simḥat Torah -- 3. Ḥanukah. Tu bi-Shevat. Purim. 4 Parashiyot. Sefirat ha-ʻOmer. Shevuʻot -- 4. Pesaḥ.

Birçok dini gelenekte mevcut olan mistisizm, Yahudilikte de ‘Kabala’ adı altında öne çıkan bir olgudur. Yahudi geleneğinde tam olarak ne zaman ve nerede ortaya çıktığı hakkında kesin söylemlerde bulunamadığımız bu düşünce sistemi, çeşitli sabitelere sahip olmakla beraber tarihsel süreçte konjonktüre bağlı olarak değişiklik göstermiş dinamik bir yapıyı ifade etmektedir. Bu akımın Yahudilikteki gelişim süreci mercek altına alındığında Orta Çağ, diğer pek çok dini gelenekte olduğu gibi, Yahudi mistisizmi açısından da temayüz eden bir dönem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu hususta araştırmanın da (...) inceleme konusunu teşkil eden Orta Çağ İspanya’sının Yahudi teologlarından Bahya ibn Pakuda’nın (ö. 1120?) önemli mistiklerden biri olduğu görülmektedir. O, mistisizme ilişkin düşüncelerini el-Hidâye ilâ Ferâizi’l-Kulûb eserinde ele almaktadır. Bahsi geçen eserde bedenî ibadet ve eylemlerin yanı sıra kalpteki niyetin de bağlayıcılığını ortaya koyan teolog, ahlak temelli bir din anlayışı formüle etmektedir. Bu minvalde Bahya; kalbin de uyması gereken çeşitli vecibelerin olduğunu; bu vecibeler içerisinde on tanesinin temel kaideleri ifade ettiğini salık vermektedir. Buradan hareketle ibn Pakuda’nın mistik görüşlerinin Tanrı’nın birliği, tefekkür, Tanrı’ya itaat, tevekkül, ihlas, alçakgönüllülük, tövbe, nefis muhasebesi, riyazet ve Tanrı sevgisi prensipleri üzerine inşa edildiği görülmektedir. Bu araştırmada bahsi geçen bu prensipler doğrultusunda Bahya ibn Pakuda’nın mistik teolojisine dair bütüncül bir perspektif sunulması hedeflenmektedir. (shrink)

Hicrî IV (X). asrın Bağdat asıllıönemli muhaddislerinden biri olan İbnü’s-Seken hadis tarihinin geç dönemlerinde ve günümüzde hak ettiği oranda ve layık olduğu şekilde değerlendirilememiş bir âlimdir. Bunun en önemli nedenlerinden biri, kaleme aldığı ve her biri alanında önemli sayılan eserlerinin sonraki dönemlere ulaşmamış olmasıdır. İbnü’s-Seken, genç yaşında başladığı ilmî seyahatlerini tamamladıktan sonra Mısır’a yerleşmiş, okuduğu eserleri ve kendisine has senedlerle derlediği hadisleri burada rivayet etmiş, ayrıca sahih hadislerden oluşan es-Sünenü’s-sıhâh el-me’sûra, sahâbe tabakâtı alanında ilk ve temel kaynaklardan biri olan el-Hurûf (...) fî es-mâi’s-sahâbe ve zayıf râviler konusuna dair ed-Duafâ ve’l-metrûkîn isimli eserlerini kaleme almıştır. İbnü’s-Seken, eserleri hicrî VI (XII). asır sonrasına intikal etmediği için adeta unutulmuş, günümüzde yeterli ilmî araştırma ve çalışmaya konu olmamıştır. Araştırmamız, klasik kaynaklardaki kısa biyografik bilgiler dışında onun hakkında doğuda, batıda ve ülkemizde ilmî anlamda sınırlı birkaç çalışma yapıldığını ortaya koymuştur. Türkçede hakkında kaleme alınan en önemli ilmî yazı Diyanet İslâm Ansiklopedisi’nin yaklaşık 300 kelimeden oluşan “İbnü’s-Seken” maddesidir. İbnü’s-Seken’in ilmî bir şekilde ele alınmamış olması kendisi ve eserleri hakkında bir dizi hataya düşülmesine neden olmuştur. Kütüphanelerde yer alan bazı yazmaların kendisine ait olmadıkları halde ona aitmiş gibi gösterilmesi ve bunun halen tekrar ediliyor olması, eserleri günümüze ulaşmadığı halde bazı kütüphanelerin yazma kaydı verilerek günümüze ulaştığının belirtilmesi, eseri es-Sünenü’s-sıhâh el-me’sûra isnadlı bir eser olduğu halde, senedleri hazfedilmiş ilk eser olarak takdim edilmesi bu hatalardan bir kaçıdır. Bu hatalar Arapça ve Farsça İslâm Ansiklopedisi ile Diyanet İslâm Ansiklopedisi’nin “İbnü’s-Seken” maddesinde aynen tekrar edilmiştir. İbnü’s-Seken ve eseri es-Sünenü’s-sıhâh el-me’sûra’ya dair yeterli araştırma yapılmamış olmasından kaynaklanan bu ve benzeri bir dizi hata, kütüphane kayıtları ve kaynaklar yeniden gözden geçirilerek kaleme aldığımız bu makale ile tashih edilmiş, ayrıca tarihte kalan ve araştırılmayı bekleyen İbnü’s-Seken gün yüzüne çıkarılmış, eserleri de içerikleri ve özellikleri itibariyle bilinir hale gelmiştir. (shrink)

Beylikler devri Türk-İslam ciltleri hem tezyînatları hem de üzerlerindeki dini içerikli ibareler, dua ve mücellid mühürleri vasıtasıyla cilt sanatı araştırmacılarının yayınlarına konu olmuştur. Ancak ciltlerdeki dua ifadelerini müstakil olarak konu edinen yayın sayısı oldukça azdır. Türk-İslam ciltlerinin gerek kapak yüzeyinde gerekse kapak içlerinde dua içerikli ibarelere rastlamak mümkündür. Makalenin konusu, Beylikler devrinde üretilen Türk-İslam ciltlerinin deri kaplı kapak içlerinde yer alan el-İzzü’d-Dâim ve’l-İkbâl (العزّ الدّائم والإقبال) yazısı, bu yazının yer aldığı desen kompozisyonu ve yazının analizidir. Makaledeki amaç, şimdiye kadar cilt (...) literatüründe müstakil olarak ele alınmamış el-İzzü’d-Dâim ve’l-İkbâl yazılı cilt kapak içi tezyînatı hakkında tespit edilebilen örneklerin detaylı desen ve yazı analizleriyle bilimsel birikim oluşturabilmek ve aynı ya da benzer ibarenin yer aldığı diğer İslam sanat eserlerini tespit ederek bu dua ibaresinin ciltlerdeki kullanım amacını ve kullanıldığı dönemleri belirlemeye çalışmaktır. Cilt sanatı literatürü ve yazma eser kütüphanelerinde yaptığımız araştırmalar neticesinde, Beylikler dönemine ait ciltlerin altı tanesinin kapak içinde el-İzzü’d-Dâim ve’l-İkbâl ibaresi tespit edilmiştir. Bu tespitlerin sayısı, yapılacak yeni araştırmalarla artabilecektir. Tespit edilen yazma eserler; Amasya YEK: 217, İnebey YEK Hüseyin Çelebi: 481 ve Ulu Cami: 318, Kastamonu YEK: 2856 ve 3435 ve Süleymaniye YEK Fatih: 5004’tür. Ciltlerin kapak, sertâb ve mikleb yüzeylerindeki tezyînatları, Beylikler dönemi cilt sanatı üslûbunu yansıtan süslemelerdir. Ciltlerin teknik ve tezyînatları, -mevcut olanların- istinsâh kayıtları incelendiğinde üç örneğin (Amasya YEK: 217, Kastamonu YEK: 2856 ve 3435) 14. yüzyıl tarihli olduğu ya da tarihlendirildiği, üç örneğin (İnebey YEK Hüseyin Çelebi: 481 ve Ulu Cami: 318, Süleymaniye YEK Fatih: 5004) ise 15. yüzyıl tarihli olduğu ya da tarihlendirildiği görülmektedir. Ciltlerin kapak içi deseni, bitkisel ve rûmî motiflerle bezeli tam zemin geometrik bir tasarıma sahiptir. Geometrik desenin içerisindeki altıgen paftalarda el-İzzü’d-Dâim ve’l-İkbâl (العزّ الدّائم والإقبال) yazısı yer almaktadır. İbarenin, cilt kapak içlerine tek satırda (İnebey YEK Ulu Cami: 318, Kastamonu YEK: 3435) ve çift satırda -½ oranında ters simetrik- (Amasya YEK: 217, İnebey YEK Hüseyin Çelebi: 481, Kastamonu YEK: 2856, Süleymaniye YEK Fatih: 5004) olmak üzere iki türde yazıldığı tespit edilmiştir. Her iki tasarımda da sülüs yazı çeşidi tercih edilmiştir. İnebey YEK Hüseyin Çelebi: 481 envanter numaralı 15. yüzyıla ait cildin kapak içinde ise diğer örneklerden farklı olarak yazı paftalarının bazılarında mücellit kitabesi bulunmaktadır. Kitabede, “Amel-i Mücellid Haydar b. Turbegî” yazılıdır. Kapak içi tezyînatının aynı olması nedeniyle, Kastamonu YEK: 2856 ve Süleymaniye YEK Fatih: 5004 envanter numaralı ciltlerin de Haydar b. Turbegî adlı mücellidin eseri olma ihtimali vardır. Ciltlerin kapak içlerinin tümü, çeşitli tonlarda kahverengi sahtiyanla kaplıdır. Derilerin gözenek türü bunu ispat eder niteliktedir. Süsleme tekniği, tüm kapak içlerinde soğuk baskı tekniğidir. Bu teknik adını, uygulanması esnasında altının kullanılmamasından almaktadır. Soğuk baskı tekniğinde, desenin deriye genellikle sıcak pres uygulaması yapılarak aktarıldığı bilinmektedir. Uygulamada yüzeyinde motif veya desenin yer aldığı kalıp, çivi ve diğer ciltçilik aletleri kullanılmaktadır. Çalışma kapsamındaki ciltlerde kapak içi deseninin kalıpla uygulandığı, deri üzerindeki desenin kesintili çizgilerden anlaşılmaktadır. Kapak içi tezyînâtını oluşturan desenin simetrik bir parçası, kalıba işlenmiş ve kalıp deri üzerine simetrik bir şekilde, boşluk bırakılmadan basılmıştır. Yapılan incelemelerden anlaşıldığı kadarıyla kalıbın basıldığı deri, kapak içine yapıştırıldıktan sonra kapak kenarlarından cilt ebadına uygun şekilde kesilmiş olmalıdır. Kalıbın bazı örneklerde hatalı basıldığı da görülmektedir. Bu da desenin devamlılığını kısmen bozmuştur. Soğuk baskı tekniğinde, desenin deriye genellikle sıcak pres uygulaması yapılarak aktarıldığı bilinmektedir. Desenin deri renginden daha açık olması, uygulamanın ısıyla yapılmış olduğunu doğrulamaktadır. Ciltlerin kapak yüzeylerinin kullanıma bağlı olarak yıprandığı ve bu nedenle desenlerin deforme olduğu tespit edilmiştir. Ancak kapak içleri böyle bir yıpranmaya maruz kalmadıkları için korunarak günümüze ulaşmıştır. el-İzzü’d-Dâim ve’l-İkbâl (العزّ الدّائم والإقبال) ibaresi Arapça bir terkip olup “sonsuz güç ve yüksek mevki” anlamına gelmektedir. Terkip; güç, kudret ve ihtişam anlamına gelen العزّ ve ferah, parlak ve yüksek mevki anlamındaki الإقبال kelimelerinden oluşmaktadır. İbare dua, temenni vb. maksatlarla kullanılmış olmalıdır. Çalışma kapsamındaki ciltler ve diğer İslam sanatı örneklerinden anlaşıldığı kadarıyla İslam sanat eserleri üzerinde el-İzzü’d-Dâim ve’l-İkbâl ibaresine 12. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar geniş bir dönemde yer verilmiştir. (shrink)

[1] Lev Yehudah ḥeleḳ 1, u-vo ḥidushim u-veʼurim be-ʻinyanim shonim. Lev Yehudah ḥeleḳ 2, u-vo heʻarot ṿe-heʼarot ḳetsarot. Boʼu ḥeshbon, u-vo heʻarot be-ḥeshbonot u-midot Ḥazal -- [2] Ḳunṭres Boʼu ḥeshbon ḥeleḳ 2.